W sporządzonej już w roku 1994 notatce ówczesny dyrektor generalny w Urzędzie Rady Ministrów Marek Pernal wyraża nadzieję, że powstanie komisji powinno zwiększyć wpływy do budżetu państwa z tytułu ograniczenia szarej strefy finansów Kościoła. Ta szara strefa – pisał – jest dziś trudna do oszacowania.

Zero podatków

Już wcześniej o szarej strefie finansów Kościoła mówił jeszcze ważniejszy od Pernala urzędnik – szef Urzędu Rady Ministrów w rządzie Hanny Suchockiej Jan Maria Rokita. W lipcu 1993 r. udzielił wywiadu „Gazecie Wyborczej”: Gdyby dziś kościelne kółko różańcowe założyło sklep, to Ministerstwo Finansów miałoby duży problem z jego opodatkowaniem. Otóż konkordat tę szarą strefę przecina. Państwo otrzymuje gwarancje, że może wkroczyć wszędzie tam, gdzie jego interesy zostają dotknięte.

Cóż mógł mieć na myśli prokościelny Rokita mówiąc o szarej strefie, w której funkcjonuje Kościół? Kościół nie miał obowiązku prowadzenia dokumentacji swoich dochodów przeznaczonych na cele religijne. Tym samym nie uregulowano sprawy podatków od prowadzonej przez parafie działalności gospodarczej, ponieważ nie wprowadzono wyraźnego rozdziału na to, co służy celom kultu, i na to, co jest działaniem gospodarczym służącym dobrobytowi kleru. Nie rozróżniano w przepisach osób prawnych (parafii) od proboszczów. Kler nie został objęty jednolitymi i powszechnymi zasadami podatkowymi dla osób fizycznych. Nie dokonywano dokładnej ewidencji dóbr przekazanych Kościołowi na podstawie ustawy o stosunku państwa do Kościoła. Nie kontrolowano, co się z tymi dobrami (ziemią, budynkami) dalej dzieje. Utrzymano funkcjonowanie Funduszu Kościelnego zasilanego co roku potężną dotacją budżetową, a przeznaczaną de facto na ubezpieczenie społeczne kleru. Działa on pomimo tego, że stanowił odszkodowanie za przejęte rzez PRL dobra kościelne. Otóż zostały one z naddatkiem przez państwo zwrócone, a pomimo tego skarb państwa, czyli wszyscy obywatele, wciąż płaci Kościołowi za nieistniejącą krzywdę.

Jak widać, komisja konkordatowa ds. finansów Kościoła miała mieć przed sobą ogrom pracy.

W celu zapewnienia jasnej wykładni przepisów Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską rząd w kwietniu 1997 r. przyjął deklarację, w której podtrzymuje chęć wspólnego uregulowania finansów Kościoła. Bp Tadeusz Pieronek, wówczas przewodniczący kościelnej komisji konkordatowej, w publikacji dla „Wyborczej” (wrzesień 1999 r.) zapowiadał umiarkowanie kościelnych apetytów pieniężnych.

Zero efektów

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, na pytanie o efekty pracy komisji konkordatowej w zakresie artykułu 22 podpunkt 3, odesłało nas do Ministerstwa Spraw Zagranicznych. MSZ nadesłało odpowiedź, że przez 10 lat udało się rozwiązać wiele kwestii szczegółowych. Nie podaje, jakich. Nic dziwnego. Efektów pracy komisji konkordatowej w zakresie finansów Kościoła po prostu nie ma.

Do powołania Kościelnej i Rządowej Komisji Konkordatowych doszło w roku 1998. Powstało kilka zespołów roboczych. W 2001 r. powołano zespół ds. ekonomicznych. Do roku 2005 odbył on tylko jedno posiedzenie.

Biskupi się zaniepokoili, gdy w 2004 r. pojawił się projekt likwidacji Funduszu Kościelnego zgłoszony przez posłów i senatorów SLD. Ustalono wówczas, że ma się wypowiedzieć w tej sprawie Watykan. Do tej pory się nie wypowiedział. Wiemy, że rozważano powołanie podzespołu ds. finansów. Ostatecznie nie powołano go w ogóle.

Zero postępów

Gdy umarł Jan Paweł II, czekano na wybór nowego papieża, aby ten mógł powołać nowych członków komisji konkordatowej ze strony kościelnej. I tak z roku na rok wszelka aktywność w regulowaniu finansów Kościoła ulegała zamrożeniu.

Od podpisania konkordatu minęło 15 lat, od wejścia konkordatu w życie – 10 lat. Przez te wszystkie lata jak czarni tkwili w szarej strefie, tak tkwią nadal. Najwyraźniej dobrze się tam czują.

Przy okazji jubileuszu 10-lecia wychodzenia Kościoła z finansowej szarej strefy sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski bepe Stanisław Budzik na posiedzeniu Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu w lutym 2008 r. zgłosił wniosek o kolejne przełożenie szczegółowego omawiania zagadnień ekonomicznych. Budzik chce o tym pogadać w przyszłości, jak Kościół powoła odpowiednią komisję. Wszak konkordat tego wymaga. Patrz artykuł 22 podpunkt 3. Za kolejne 10 lat napiszemy, co dalej.